Ukazujący się tom zawiera notatki prymasa Wyszyńskiego z 1962 roku, który to okres – jak zauważył ks. dr Antoni Poniński, redaktor publikacji – był rokiem szczególnym. Dla Kościoła najważniejszym wydarzeniem było zwołanie Soboru Watykańskiego II, a dla świata – rozwiązanie, z zaangażowaniem papieża Jana XXIII, niemal w ostatniej chwili tzw. kryzysu kubańskiego i zażegnanie groźby wojny atomowej. Był to także pierwszy rok od ustawowego usunięcia religii ze szkół. W tym roku nastąpiło zamykanie szkół katolickich, zwłaszcza niższych seminariów duchownych, usuwanie sióstr zakonnych ze szpitali. – Odpowiedzią było nauczanie w punktach katechetycznych, które doświadczały jednak sankcji. W 1962 roku powstał także Departament IV MSW, zajmujący się sprawami Kościoła, w który wymierzona była wzmożona wroga działalność administracyjna. To wszystko stanowiło bardzo trudną ogólnopolską atmosferę – podkreślił ks. dr Poniński.

Rok 1962 był także kolejnym rokiem Wielkiej Nowenny, której hasłem były słowa: „Młodzież wierna Chrystusowi”. Było to solą w oku komunistycznych władz, ponieważ walka o młode pokolenie była kluczową w osłabieniu pozycji Kościoła. – Zastanawiano się, co zrobić, aby uniemożliwić młodzieży pielgrzymowanie na Jasną Górę. Zenon Kliszko bardzo agresywnie atakował Episkopat Polski. On później był inspiratorem przygotowanego przez MSW memoriału na temat maryjności kard. Wyszyńskiego, co miało osłabić wiarygodność prymasa – zauważył ks. Poniński. Tom IX zawiera także treści mówiące o zakazaniu przez Stolicę Apostolską kultu Miłosierdzia Bożego.

Zdaniem ks. prof. Dominika Zamiatały, gdy zgłębiamy zapiski prymasa Wyszyńskiego z wiosny 1962 r., kiedy udał się do Rzymu, możemy dostrzec rolę i autorytet kard. Wyszyńskiego, jakim cieszył się on wśród biskupów Europy. – W czasie tego wyjazdu prymas koncentruje się na spotkaniach z osobami z polskiej emigracji oraz duszpasterstwie polonijnym – zaznaczył wykładowca UKSW, który dodał, że zapiski prymasa wskazują również na jego wielką troskę o budowę i odbudowę Kościołów oraz umiłowanie gotyku. Uwidoczniło się to najbardziej w przypadku katedry gnieźnieńskiej, na której regotyzacją czuwał kard. Wyszyński.

W roku 1962 prymas zwracał uwagę na współpracę duchowieństwa diecezjalnego z zakonnym, aby podkreślić jedność działań duszpasterskich jako odpowiedź na laicyzację społeczeństwa i walkę o „rząd dusz”. Kardynał dostrzegał także niebezpieczeństwo ingerencji władz w formację duchowieństwa w seminariach diecezjalnych i zakonnych. Na wszelkie sprawy, które działy się w Polsce i na świecie – co zauważył ks. prof. Zamiatała - kard. Wyszyński patrzył w sposób religijny i duchowy. – Mało jest odniesień do tego, w jaki sposób zachowują się komuniści. Prymas przechodzi niejako ponad rzeczywistością w Polsce, patrzy na nią z perspektywy Bożej – podkreślił ks. prof. Zamiatała.

W tomie IX znalazły się także zapiski dotyczące sprawy bp. Czesława Kaczmarka, którego pokazowy proces zakończył się tuż przed aresztowaniem prymasa i miał być próbą złamania kard. Wyszyńskiego. – W 1962 r. bp Kaczmarek wyszedł z więzienia i podjął zdecydowany kurs antykomunistyczny. Władze PRL przestały uważać go za ordynariusza kieleckiego. Zaczęły ukazywać się materiały, mające skompromitować bp. Kaczmarka – zauważył ks. Poniński.

Zdaniem ks. Zamiatały, głównym celem ataku na bp. Kaczmarka było poróżnienie Episkopatu Polski. – Komuniści badali na ile mogą sobie pozwolić w kwestii odsunięcia od władz innych ordynariuszy. Sprawa bp. Kaczmarka nauczyła prymasa roztropności co do innych biskupów. Często dostawał anonimy pod ich adresem. Mówiąc językiem współczesnym, wylewała się na nich duża fala hejtu. Prymas był przekonany, że biskup musi liczyć się z tym, że będzie znakiem sprzeciwu – zaznaczył ks. prof. Zamiatała.

Wskazał on, że prymas miał świadomość, że nastąpiło w polskim społeczeństwie duże spustoszenie religijne po dwóch okupacjach. Chciał odnowy religijnej w Polsce. Zdecydował, że odwoła się do mieszkańców polskiej wsi. – W tej religijności się wychował. Religijność ludowa jest prosta, a jakże głęboka, ile w niej głębokiej teologii. W latach 60. nastąpiło sprzężenie między Kościołem i wsią. Zarówno Kościół, jak i wieś były prześladowane. Prymas wiedział doskonale, że miasta w PRL-u były zamieszkane przez osoby pochodzące ze wsi. Stworzył program duszpasterski bardzo mocno osadzony w kulcie Maryi, która prowadzi do Jezusa. To trafiło do wiernych i odnawiało ich – zauważył ks. prof. Zamiatała i dodał, że środowiska katolickiej inteligencji skupione wokół „Tygodnika Powszechnego”, „Znaku” i „Więzi” patrzyły na katolicyzm z perspektywy francuskiej, czyli katolicyzmu bardziej elitarnego, który był jednak przesiąknięty marksizmem. Tymczasem prymas Wyszyński chciał pokazać komunistom, że większość Polaków to katolicy, którzy pogłębiają swoją religijność. Wielka Nowenna zaowocowała większym udziałem w obchodach Milenium, a także peregrynacją Obrazu Matki Bożej Częstochowskiej.

- Kard. Wyszyński wobec drastycznych działań, jak zamykanie szkół, wyrzucanie sióstr zakonnych ze szpitali, czy wizytacje władz w seminariach duchownych nigdy nie popadł w poczucie rezygnacji lub przegranej. Uważał, że jest to wkomponowane w misję Kościoła. Trzeba dać świadectwo wierności – stwierdził ks. Poniński i dodał, że usunięcie religii ze szkół zaowocowało gęstą siecią punktów katechetycznych i wyzwoliło, paradoksalnie, aktywność rodzin. Pobór alumnów do wojska zaś skończył się ukształtowaniem i umocnieniem przyszłych księży w powołaniu. – Każde działanie przeciwko Kościołowi spotykało się z reakcją. Obrazoburcze spektakle, filmy, artykuły atakujące Kościół były powodem reakcji Episkopatu. Prymas wiedział, z kim ma do czynienia, ale do nikogo się nie uprzedzał. Do nikogo nie czuł wrogości. Gotów był rozmawiać, szukać rozwiązań, ale nie zgniłych kompromisów – podkreślił ks. dr Poniński.

Prezentację tomu IX zapisków prymasa Wyszyńskiego poprowadził dr hab. Rafał Łatka z Biura Badań Historycznych Instytutu Pamięci Narodowej.

„Pro memoria” to pierwsze całościowe wydanie zapisków prymasa Stefana Wyszyńskiego z lat 1948–1981. Jest to unikatowe świadectwo niestrudzonej działalności prymasa oraz niepodważalnego autorytetu społecznego i rzecznika praw narodu. W ramach zainaugurowanej serii, wydawanej przez Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Instytut Prymasa Wyszyńskiego i Instytut Pamięci Narodowej, zaplanowano 27 tomów. Do tej pory ukazały się tomy obejmujące lata 1948-1962.