Reklama

Kultura

Odmieniać czy nie odmieniać?

Adobe Stock/Studio Graficzne "Niedzieli"

Lubię poznawać nowe miejsca przez pryzmat języka. Chłonę co badacze mądrze określają mianem dokumentów życia społecznego. Z lektury gazetek, ogłoszeń, plakatów i nekrologów płynie jeden wniosek: przestajemy odmieniać nazwiska.

Bądź na bieżąco!

Zapisz się do newslettera

Pamiętam, jak kiedyś mijając cmentarz, zobaczyłam napis: Dziękujemy za udział w pogrzebie śp. Jakuba Sęk. To skądinąd ładny zwyczaj, aby nie tylko zawiadamiać w nekrologu o dacie pogrzebu, lecz także umieszczać potem na tej samej tablicy podziękowania dla żałobników. A jednak coś sprawia, że wdzięczność rodziny to niejedyne, co odczuwamy, kiedy czytamy to ogłoszenie. Uwagę niepotrzebnie przykuwa krótkie, dość proste w odmianie nazwisko zostawione w formie podstawowej. W efekcie zamiast na osobie zmarłego wielu z nas koncentruje się na dziwnej formie, którą zastosowali autorzy. Gdyby ktoś te podziękowania wygłaszał ustnie, użyłby zapewne formy najbardziej naturalnej – i poprawnej: świętej pamięci Jakuba Sęka.

Nie jest to przypadek odosobniony. Na wielu dyplomach albo w dedykacjach dla mojej córki czytam: dla Hanny Miśtura. Sięgam do intencji mszalnych w swojej parafii (a potem jeszcze dla porównania do innych, dostępnych w internecie) – tendencja jest ta sama: w intencji Pawła Lasota, za Antoniego Stolorz, za duszę Czesława Siciński – od Jana Bartosiak z żoną... Pojawia się nawet zapowiedź liturgiczna w tym samym duchu: wspomnienie św. Jana Vianney.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

A pomyślmy o zaproszeniach ślubnych, które czasem dostajemy!

Reklama

Zastanawiam się często, czym się kierujemy, wybierając takie nieodmienione formy. Może to jakiś brak zaufania do samych siebie? Może nie chcemy popełnić błędu i tym samym dotknąć właściciela nazwiska albo narazić go na śmieszność? Takie pobudki są szlachetne, ale stoją w poprzek polskiej gramatyki.

Niektórzy powiedzą, że skoro nazwisko zostawimy w nieodmienionej formie, to nie ma ryzyka, że ktoś coś przekręci albo źle zinterpretuje. A jednak. Weźmy za przykład formy, które także znalazłam wśród intencji: za Romana Krupa, Tadeusza Bula, Wiesława Ryszka. Jeślibyśmy zrobili sondę uliczną i zapytali, jakie nazwiska noszą ci panowie, odpowiedzi z pewności nie byłyby jednoznaczne. Wiele osób odpowie – całkiem słusznie zresztą: Roman Krup, Tadeusz Bul, Wiesław Ryszek. Tak nam podpowie intuicja językowa – przyzwyczajenie, że w polszczyźnie słowa się odmieniają. Nawet te zapożyczone, o których słownik powie, że są tradycyjnie nieodmienne: gadżety z logiem sponsora czy kubek kakaa.

Spotkałam się też z argumentem, że każdy ma prawo do decydowania, czy jego nazwisko się odmienia czy nie. Czasy mamy takie, że faktycznie na wiele spraw mamy osobisty wpływ. Bardzo modne jest personalizowanie wszystkiego, co się da: możemy dobrać kolor lodówki, choćby i różowy, nadrukować swoje imię na niemal każdej rzeczy, a nawet – jak przeczytałam ostatnio na intrygującej reklamie – stworzyć własne, niepowtarzalne... klapki. Trudno się dziwić, że taką miarkę przykładamy również do nazwisk. Nie do końca słusznie.

Reklama

Ktoś może powiedzieć: popatrzmy na nazwiska kobiet. W ich przypadku naturalne są przecież formy: za Annę Bartosiak, o Halinie Początek, dla Zofii Sęk. Może więc chodzi tu o coś w rodzaju symetrii płci? Słownik nie wprowadza takiej równości, ale daje nam pewne wytchnienie: nazwiska żeńskie, o ile nie kończą się na -a (np. Skarga, Miśtura, Kowalska), nie podlegają odmianie. Z tymi kłopotu więc mieć nie będziemy. Odmieniać powinniśmy natomiast nazwiska mężczyzn. Tego gramatycznego obowiązku dotąd nie zniesiono i raczej się to nie stanie.

Powiedzmy jeszcze, jak to robić poprawnie. Spójrzmy na wybrane przykłady:

• nazwiska takie jak Kowalski czy Siciński odmieniamy jak przymiotniki: Czesława Sicińskiego – jak języka polskiego;

• nazwiska takie jak Sęk czy Lasota odmieniamy jak podobnie do nich brzmiące rzeczowniki pospolite: Jakuba Sęka, Pawła Lasotę – jak wolną sobotę;

• uwaga: nazwiska męskie takie jak Karp, Noc czy Pień, czyli takie same jak słowa, które dobrze znamy, ale które w odmianie mają pewne cechy charakterystyczne (np. kończą się na spółgłoskę, ale występują w rodzaju żeńskim, jak noc – nocy, albo odmieniają się ze zmiękczeniem, jak karp – karpia, chociaż sęp – sępa), odmieniamy, nie zważając na tę wyjątkowość: Marka Karpa, Jacka Noca, Józefa Pienia;

• nazwiska zakończone na -o, takie jak Lato, Kościuszko, wzorcowo odmieniamy tak, jakby się kończyły na -a: Grzegorza Laty – jak znanego poety.

Niech to dla nas będzie miła odmiana!

Podziel się:

Oceń:

2023-07-31 23:30

[ TEMATY ]

Wybrane dla Ciebie

Ministra, ministerka...?

Adobe.Stock

Po 1989 r., w ślad za przeobrażeniami politycznymi, gospodarczymi, społecznymi i kulturowymi, bardzo się zmienił nasz język ojczysty. Jesteśmy ostatnio świadkami największych zmian w dziejach polszczyzny.

Więcej ...

Szwajcaria: radna miejska strzelała do obrazu przedstawiającego Matkę Bożą z Dzieciątkiem Jezus

2025-07-25 21:09

zrzut ekranu Instagram

Prokuratura w Zurychu postawiła zarzuty radnej miejskiej i byłej przewodniczącej Partii Zielono-Liberalnej Saniji Ameti po zamieszczeniu przez nią zdjęcia, na których oddaje około 20 strzałów do obrazu przedstawiającego Matkę Boską z Dzieciątkiem Jezus. Według informacji szwajcarskiego portalu 20 Minuten, Ameti oskarżono na podstawie artykułu 261. szwajcarskiego kodeksu karnego o publiczne znieważenie przekonań religijnych i zakłócanie pokoju religijnego.

Więcej ...

Leon XIV: miłujmy tak, jak miłuje nas Bóg

2025-07-27 12:21

Vatican News

Dziś liturgia zachęca nas, abyśmy w modlitwie i miłości czuli się miłowani i miłowali, tak jak Bóg nas miłuje - powiedział Ojciec Święty w rozważaniu poprzedzającym niedzielną modlitwę „Anioł Pański”.

Więcej ...

Reklama

Najpopularniejsze

Nowenna do św. Szarbela

Wiara

Nowenna do św. Szarbela

Mazowieckie: Zarzut zabójstwa znajomego dla proboszcza z...

Wiadomości

Mazowieckie: Zarzut zabójstwa znajomego dla proboszcza z...

Siekiera w dłoni księdza - mordercy. Zgorszenie...

Kościół

Siekiera w dłoni księdza - mordercy. Zgorszenie...

W dzisiejszej Ewangelii na plan pierwszy wysuwają się...

Wiara

W dzisiejszej Ewangelii na plan pierwszy wysuwają się...

Rodzina zmarłego harcerza prosi media o uszanowanie...

Kościół

Rodzina zmarłego harcerza prosi media o uszanowanie...

Komunikat dotyczący aktualnego statusu kanonicznego ks....

Kościół

Komunikat dotyczący aktualnego statusu kanonicznego ks....

Zmiany kapłanów 2025 r.

Kościół

Zmiany kapłanów 2025 r.

Nowenna do św. Krzysztofa

Wiara

Nowenna do św. Krzysztofa

Kielce: Noworodek pozostawiony w Oknie Życia

Kościół

Kielce: Noworodek pozostawiony w Oknie Życia